Geopolitieke verschuivingen volgen elkaar in rap tempo op, met directe gevolgen voor Nederland en haar regio’s. De oorlog op Europees grondgebied, de hernieuwde nadruk op defensie en de toenemende handelsspanningen door onder meer Amerikaanse importheffingen herdefiniëren de spelregels van internationale samenwerking en zorgen voor economische onzekerheid. Landen wereldwijd herzien dan ook hun afhankelijkheden op cruciale gebieden zoals energie, technologie en defensie.

Deze ontwikkelingen zijn extern, grotendeels buiten de regionale en nationale invloedssfeer maar hun impact op beleid is groot. Ze raken gemeenten, provincies, onderwijsinstellingen, regionale ontwikkelingsmaatschappijen en allerlei samenwerkingsverbanden door invloed op de lokale bedrijvigheid en de arbeidsmarkt. Birch ondersteunt instellingen bij het doorgronden van en inspelen op deze ontwikkelingen om zo toekomstbestendig adaptief beleid te ontwikkelen.

Van mondiale verwevenheid naar regionale weerbaarheid

Waar decennialang werd gebouwd aan mondiale productie- en handelsketens, wordt sinds enkele jaren steeds vaker de vraag gesteld: hoe afhankelijk willen we eigenlijk zijn? De coronapandemie, het conflict in Oekraïne, spanningen rondom Taiwan, en recente protectionistische maatregelen in de VS onderstrepen de kwetsbaarheden van het internationale economische systeem. Dat systeem kan door onbewuste incidenten en bewuste manipulatie snel worden verstoord. Zo worden handelsbelemmeringen niet slechts economisch ingezet, maar dienen ze ook als geopolitiek instrument om beleid in andere landen te beïnvloeden. Een voorbeeld hiervan zijn de nieuwe importheffingen van de Verenigde Staten die direct leidden tot verstoringen op wereldmarkten en toegenomen onzekerheid bij bedrijven.

In beleidskringen groeit daarom het besef dat strategische autonomie geen abstract begrip meer is, maar een reële randvoorwaarde voor veerkracht en veiligheid. Dat geldt niet alleen voor sectoren met een directe defensiecomponent, maar breder — bijvoorbeeld op het vlak van kritieke grondstoffen, medische goederen of digitale infrastructuur. De bereidheid om afhankelijk te zijn van verre markten neemt af. Het vertrouwen verschuift naar nabijgelegen landen of samenwerkingsverbanden als de Europese Unie.

Dit vertaalt zich in een fundamentele heroriëntatie van de internationale waardeketens. Waar deze ketens decennia lang steeds verder globaliseerden en fragmenteerden lijken we nu aan het begin te staan van een tegenbeweging. Immers, protectionisme en geopolitieke spanningen stimuleren een overgang van globalisering naar regionalisering. Onderzoek van onder meer BCI Global en Supply Chain Media laat zien dat steeds meer bedrijven hun productieactiviteiten concentreren binnen bepaalde regio’s om zo risico’s te beperken. Dit geldt niet alleen voor activiteiten binnen bedrijven maar ook tussen bedrijven in de hele logistieke keten. Er ontstaat een verschuiving van wereldwijd opererende waardeketens naar meer regionaal opererende waardeketens.

Voor Nederlandse regio’s betekent dit nieuwe positionering: als knooppunt in een Europees netwerk van productie, innovatie en logistiek. Dit heeft invloed op werkgelegenheid, bedrijvigheid en opleidingsvraagstukken.

De strategische afruil: financiele economische groei versus strategische autonomie

Regionalisering, reshoring en strategische autonomie klinken aantrekkelijk, maar ze gaan niet zonder kosten. Meer binnenlandse of Europese productie betekent vaak hogere prijzen, minder specialisatie en daarmee minder uitbuiting van comparatieve voordelen. Ook wordt de innovatiekracht hiermee geraakt. Meer gesloten economieën beperken de mogelijkheden voor kennisverspreiding en technologische diffusie tussen regio’s terwijl openheid tot kennis-spillovers leidt, wat innovatie en productiviteitsgroei stimuleert. Het gevolg van regionalisering is dan ook druk op de materiële welvaart.

Toch is deze koerswijziging niet irrationeel. Open handel levert zorgt voor economische groei maar daarvoor is stabiliteit en voorspelbaarheid noodzakelijk. Regionalisering en nationalisering brengt het voordeel van toenemende strategische autonomie met zich mee. Er ontstaat meer grip op essentiële voorzieningen, minder afhankelijkheid van geopolitieke beïnvloeding en een versterkt gevoel van veiligheid en vertrouwen in publieke instituties wat het welzijn in het land positief beïnvloed.

Een zwaarder belang hechten aan strategische autonomie betekent dus vaak hogere kosten en dus druk op materiële welvaart maar ook minder afhankelijkheid. Het vraagt dan ook een afweging deze twee belangen, strategische autonomie vs economische optimalisatie. Deze keuze heeft invloed op verschillende factoren zoals investeringen in bepaalde sectoren, inrichting van de infrastructuur, onderwijs, ecosystemen en het vestigingsklimaat.

Wat betekent dit voor Nederland en haar Regio’s?

Voor Nederlandse beleidsmakers, op zowel nationaal als regionaal niveau, is het cruciaal om deze geopolitieke trends te vertalen naar concrete beleidskeuzes. Dat betekent niet blindelings volgen, maar anticiperen. Denk aan het stimuleren van regionale productieketens, het investeren in strategische infrastructuur en het ontwikkelen van scenario’s waarin afhankelijkheden gecontroleerd kunnen worden afgebouwd. Op nationaal maar ook op regionaal niveau liggen er kansen. Zo kunnen provincies en regio’s zich positioneren als hubs in een nieuw, Europees waardeketenlandschap waarbij ze inspelen op de behoefte van de interne (Europese) markt.

Voor publieke instellingen betekent dit een aantal fundamentele keuzes:

• Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen zullen sterker moeten sturen op ketenversterking binnen de EU en het aantrekken van bedrijven die passen in een meer regionale waardeketen.
• Gemeenten en provincies krijgen te maken met een veranderende ruimtelijk-economische dynamiek: de vestigingsfactoren voor bedrijven veranderen, logistieke stromen passen zich aan en er komen nieuwe eisen aan onderwijs en arbeidsmarkt om aan een veranderende vraag te voldoen.
• Ministeries en agentschappen staan voor de uitdaging om beleidskaders te ontwikkelen die zowel economische stabiliteit, als openheid en geopolitieke omstandigheden meewegen.
• Onderwijsinstellingen en samenwerkingsstructuren zoals PPSen zullen moeten anticiperen op de veranderende vraag naar vaardigheden en kennis. Het belang van samenwerking in bepaalde sectoren die bijdragen aan strategische autonomie zoals defensie, energie, technologie en een circulaire economie zal toenemen.

Deze opgaven vragen om duiding, scenario’s en strategisch inzicht. En precies daar ligt de rol van Birch.

De aanpak van Birch: toekomstgericht en wendbaar adviseren

Birch helpt publieke en semi-publieke instellingen om grip te krijgen op internationale onzekerheden. Wij ondersteunen overheden en regio’s in het ontwikkelen van toekomstbestendig beleid dat inspeelt op de (geo)politieke onzekerheden van deze tijd. Dat doen we door meerdere plausibele toekomsten in kaart te brengen en hiervoor scenario’s op te stellen — bijvoorbeeld scenario’s waarin de wereld zich ontwikkelt richting meer duurzaamheid, strategische autonomie of juist meer vrijhandel.

Op deze scenario’s projecteren we beleidsimplicaties. Zo brengen we in kaart welke maatregelen in meerdere scenario’s waardevol zijn, en waar keuzepunten liggen: investeringen of beleidsrichtingen die alleen in specifieke geopolitieke contexten relevant zijn. Hiervoor koppelen we geopolitieke analyses aan regionale doorwerking.

We merken dat deze aanpak steeds relevanter wordt. Zo hielpen we bijvoorbeeld de Port of Rotterdam en Innovation Quarter bij het analyseren van de impact van quantumtechnologie op de kritieke infrastructuur. Voor het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) onderzochten we de reikwijdte van de Wet veiligheidstoets investeringen, fusies en overnames (Vifo) in relatie tot campusbeheerders, ter voorkoming van het ongewenst delen van sensitieve informatie met statelijke actoren. En in opdracht van de regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) hebben wij de huidige staat van Defensie en de defensie-gerelateerde bedrijven in Nederland in kaart gebracht en geanalyseerd op welke gebieden de grootste potentie ligt. Hierbij was naast aandacht voor de activiteiten van Defensie en Defensie bedrijven focus op dual-use bedrijven. Met deze inzichten kunnen de ROM’s beter richting geven aan de ondersteuning van activiteiten van defensie-gerelateerde bedrijven. Dit rapport is onlangs gepresenteerd tijdens de opening van de MINDBase YES!Delft, een militaire innovatielocatie door de staatssecretaris van Defensie.

Met deze combinatie van scenario-denken, geopolitieke duiding en regionale analyse ondersteunt Birch publieke instellingen bij het maken van keuzes die hen helpen om voorbereid te zijn op een onzekere toekomst.

Conclusie

De geopolitieke ontwikkelingen volgen elkaar snel op en hebben reëel impact op Nederland. Ze dwingen tot herbezinning over strategische autonomie, handel en economische weerbaarheid. Voor regio’s betekent dit: anticiperen. Birch helpt daarbij met analyses, scenario’s en strategische inzichten waarmee toekomstbestendig beleid kan worden gevoerd.